આટલી આધુનિકતા, આટલાં સુખ, આટલી દોમદોમ સાહ્યબી છતાં લોકોના ચહેરા પરનું હાસ્ય કૃત્રિમ કેમ લાગે છે. ભીતરમાં ઉદાસી, મેલન્કલી (melancholy), મૉર્બિડિટી ઠાંસીને ધરબાઈ છે. બધાંનાં ચિત્ત માંદલાં, રોગિષ્ઠ, ન્યુરૉટિક, પૅથૉલોજિકલ, ખવાઈ ગયેલા કેમ થઈ ગયાં છે. દિવસમાં દસ કપ ચા પીવાની, ર૦ સિગારેટો ફૂંકવાની, પીઝા અને નૂડલ અને ચાઈનીઝ ફૂડ ખાવાનો, કિમામવાળાં પાન ચઢાવવાનાં, પિક્ચર જોવાનાં, ટેલી પર સોપ ઓપેરા જોવાનાં, ફિલ્મી મૅગેઝિન વાંચવાના, નવા ડ્રેસ સિવડાવવાના, પાર્ટીઓમાં ઢીંચવાનું અને ગળચવાનું, પૈસા કમાવાના, પ્રેમ કરવાનો, મોટેથી ખોટું ખોટું હસવાનું, એની એ જોક એન્થ(Nth) વખત કહેવાની. પછી શું કરશો? જીવન ભર્યું ભર્યું છે એવો તમને ભાસ થાય છે ત્યારે ખરેખર તો એ ખાલીખમ હોય છે. પછી શું કરશો? આપઘાત, હા, આપઘાત, એ જ સાચો ઉત્તર છે. સ્ક્રિપ્ટ એવી છે કે એનો બીજો અંત આવી જ ન શકે.
મમ્મી અને યો-યોની રમત જ એવી છે. ફસાઈ ગયો છે શહેરી મિડલ ક્લાસ. તેણે પોતાના ગ્રામીણ મૂળિયાં (રૂટ્સ) ઉખેડી નાખ્યાં છે અને શહેરી ભૂમિમાં તે પોતાની જાતને બરાબર રોપી શકતો નથી. એ બૅળે બૅળે પોતાના મોઢા ઉપર હાસ્ય લાવે છે પણ એની પાછળ રૅટરેસ અને સુખની ખોજ માટેની દોડથી લાગેલો અસહ્ય થાક છુપાયેલો છે. આ સંઘર્ષ એને ભીતરથી કાટની માફક ખાઈ રહ્યો છે. એને બૌદ્ધિક ક્ષય (ઈન્ટેલેક્ચ્યુઅલ ટ્યૂબરક્યુલૉસીસ) થયો છે. તેનાં મૂલ્યોનું (ગુજરાતના સુડો-ગાંધીવાદીઓએ ધોકા મારીમારીને ધોઈ નાખેલો શબ્દ વાપરીએ તો) ધોવાણ થઈ ગયું છે. તેનો પૂર્વાપર સંબંધ ભૂંસાઈ ગયો છે. શહેરી મધ્યમ વર્ગ આજે લાગણીઓની તથા બુદ્ધિની અંધાધૂધીમાં જીવે છે.
મૂળાનો શ્ર્વેત કાંદો બટકાવી નાખ્યો હોય એવું વેજિટેબલ અસ્તિત્વ તે જીવે છે. તે માર્યો માર્યો ફરે છે, જાણે તેને શિશિરના પરાગને કારણે એલર્જિક હેફીવર થઈ ગયો છે. શહેરના મધ્યમ વર્ગની ખાનગી ટ્રેજેડી એ છે કે તેના હિંમત, સ્નેહ, શ્રદ્ધા, ખંત વગેરે ગુણોનો ભંગાર થઈ ગયો છે. મિડલ ક્લાસ બિસમાર હાલતમાં જીવે છે.
સ્વાર્થ, માલિકીની ભાવના (પઝેસિવનેસ, ઍક્વિઝિટિવનેસ)નો અતિરેક અને સંપત્તિ માટેની પડાપડીને કારણે લોકો આંધળાભીત બની ગયા છે. આમાંથી જડ, નીરસ, ફિક્કો, માંદલો, રંગવિહીન સમાજ નિર્માણ થયો છે. પેટ ભરીને, ધરાઈને, મૉકળે મને તે હસી શકતો નથી, કારણ કે તેનું હૃદય સ્વચ્છ નથી, તેના પેટમાં પાપ છે. બે લૉંકડી એકબીજીને મળે ત્યારે તે મનમાં પેંતરા કે બેત ઘડતી હોય છે, નિખાલસતાને અભાવે તે મુક્તપણે ખડખડાટ અટ્ટહાસ્ય કરી શકતી નથી. કરે તો એ હાસ્ય આભાસી, નાટકિયું અને નિર્ભેળપણે દંભી હોય છે.
હજી ૪૦ વર્ષ પૂર્વે મધ્યમ વર્ગ જિંદગીથી થનગનતો હતો. તેનું સુખ મૌલિક હતું. તેનું દુ:ખ ઓરિજિનલ હતું. આજે બંને આભાસી છે. હર્ષોલ્લાસની કિકિયારીઓ તેના હૃદયના ઊંડાણમાંથી આવતી હતી, દર્દની ચીસો સાચકલી હતી. તેનો વ્યવહાર નિષ્કપટ, સરળ, ડિગ્નિફાઈડ અને ડેકોરમવાળો હતો. જન્મ, લગ્ન, મરણ, મુસાફરી, મુલાકાત: આ બધા સામાજિક પ્રસંગો ગૌરવાન્વિત હતા, જીવનમાં સીમાચિહ્નો હતા. શ્રીમંતાઈ ઠાવકી હતી. ગર્ભશ્રીમંત હતી, માનપ્રદ હતી, ‘આજના નિયો રીશ (નવશ્રીમંતો, રાતોરાત કરોડપતિ બનેલાઓ) જેવી ઉછાંછલી ન હતી. નાનાં નાનાં સુખો લોકો પેટ ભરીને માણતા હતા. કોઈ છોકરો મેટ્રિક પાસ થાય તો છ ફૂટ ઊંચી પિત્તળની પવાલી ભરીને ઠંડાઈ બનાવવામાં આવતી. લોકો એ સામાન્ય પીણાની પ્યાલીઓ મોજથી પીતા હતા. આજની હોટેલ પ્રેસિડેન્ટની ઝળાંહળાં પાર્ટીઓ પાછલા વંડામાંનાં પેલાં પાથરણાંની અને પેલી ઠંડાઈની લિજ્જત કેમે કરીને આપી શકતી નથી. કુદરતી ફૂલો અને પ્લાસ્ટિકનાં ફૂલો વચ્ચે ફેર છે, ફેર છે.
આપણે ફૂલોની ખુશ્બો માણવાની શક્તિ ગુમાવી દીધી છે. સુદ અને વદ, વડ અને પીપળો, ઓટો અને ચબૂતરો, દિવસ અને રાત, કાબરનો ચિત્કાર અને ચીબરીની કિકિયારી, સૂર્યનો તડકો અને તારાજડિત રાત્રિ, દિવસે તડકે તાપવાનું અને રાત્રે નક્ષત્રો જોવાનાં, પોંક અને મઠી, પોપટા અને ઓળા અને ઊંધિયું: બધું જ બદલાઈ ગયું છે. મધ્યમ વર્ગનો શહેરી પૂર્વાપર સંબંધ ગુમાવી બેઠો છે. તેની સંવેદના બુઠ્ઠી થઈ ગઈ છે. રેલવે સ્ટેશને ભિખારીને વીસ પૈસાની બ્રેડ ખવડાવી દીધી એટલે તેને ઈશ્ર્વર પ્રત્યેનું ઋણ અદા કર્યાનો મિથ્યા સંતોષ થાય છે. તેના માથાના વાળનો ચળકાટ બ્રિલક્રીમનો છે, તેણીના હોઠની લાલી લિપસ્ટિકની છે, લિસ્ટેરિનની મદદથી તેઓ માઁની દુર્ગંધને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરે છે. ત્વચા પરની ચમક ટૅલ્કમ પાઉડરની છે. તંદુરસ્તીની નથી.
રેસ્ટોરાંની ક્યુબિકલોમાં પ્રેમ કરતાં આ મધ્યમવર્ગી યુગલો શ્ર્વાસોચ્છવાસ નથી લેતા, કારણ કે તેઓ માનવી નથી, રોબોટ છે. આ લોકો રૂટ્સમાંથી ઊખડી ગયા છે એટલે તેઓ સિનેમાશાઈ કાલ્પનિક પલાયનવાદી ઈમેજરીમાં જીવે છે.
લોકો કેવી રીતે પૈસા કમાય છે એની મોજણી કોઈ ભારતીય જૅક ઍન્ડરસન કરે તો એ વિષેનો અહેવાલ બેસ્ટસેલર બની રહે. હવાલાની, દાણચોરીની, ઊંધા ધંધાની, નફાખોરીની એક વાર એક સહેલી લાઈન મળી ગઈ એટલે પછી કરન્સી નોટોના ઢગલા આવવા માંડે છે અને પછી હિન્દુઓએ ખ્રિસ્તી લોકોના તહેવારોમાં માથે શંકુ આકારની ટોપી પહેરીને આખી રાત ચોક્કસ પીણાંઓ ઢીંચવા પડે છે. પૈસાથી સુખ ખરીદવા સારુ લોકો જાતજાતના (નિષ્ફળ) અખતરાઓ કરે છે. સુખ હંમેશાં હાથતાળી આપીને છટકી જાય છે.
સુપરમારકેટોની છાજલીઓ ફૅન્સી, રૂપકડી ચીજોથી ઊભરાય છે. અધકચરા ભણતરનો નવો ઉપયોગ એ છે કે તે ચળકતાં (પણ સત્ત્વવિનાનાં) ગ્લોસી સામયિકોમાંથી અને જાહેરખબરોમાંથી અધકચરી ફૅશનેબલ બાબતો શીખે છે. મિક્સરો, થ્રી-ઈન-વન, ગ્રાઈન્ડરો, ટોસ્ટરો, ઈલેક્ટ્રિક ઈસ્ત્રીઓ, એગબીટરો, ટીવી સેટ, ફ્રિજ (કે અર્ધશિક્ષિત શ્રીમંત ગુજરાતીઓ એને ફ્રીઝ કહે છે), ડિજિટલ રિસ્ટવૉચીસ, વૉશિંગમશીનો, વૅક્યુમક્લીનરો, વિડિયોરેકોર્ડરો વગેરે વગેરેને શોકેસમાં જોઈને લોકોની ડાગળી ચસકે છે. મિડલ ક્લાસનો માનવી ટુવ્હીલર ખરીદવાની ઝંખના કરે છે, તે સફારી સ્યુટ પહેરે છે (ચંદ્રકાન્ત બક્ષી ભલે કહે કે આ તો શૉફરનો, ડોરકીપરનો અને લિફટમૅનનો ડ્રેસ છે), ચામડાના મોંઘા બૂટ પહેરે છે અને રપ ફૂટ દૂરથી સુગંધાય એવાં કૉસ્મેટિક પોતાની કાયા ઉપર ચોપડે છે. સસ્તાં (પૈસામાં નહીં ટેસ્ટમાં) ડિસ્કો, ડિનરો, નાઈટશો, લીસકાં મેગેઝિનો, દેશી (હિન્દી) ફિલ્મો, ટીવીની ટાહ્યલાંસિરિયલો: આ બધો ઠાઠ મેળવવા ઉપલા મધ્યમ વર્ગનો માણસ હડી કાઢે છે.
નાનપણમાં માબાપને ત્યાં કશું ભાળ્યું ન હોય અને શહેરમાં જઈને બેપાંદડે થયો હોય એવો માણસ જીવનભોગવટાની ૩૦ વર્ષની ખાધ પૂરી કરવા જે ઝડપ કરે એ ઝડપે આવો માનવી બેઉ હાથે સુખસામગ્રીનો ઉપભોગ કરવા માંડી પડે છે. અકરાંતિયાની જેમ તે સુખને આરોગે છે, પણ તેની પ્યાસ કદી બુઝાતી નથી. તરસ ખોટી છે, પીણાં ખોટાં છે. ચોમેર કૃત્રિમતા છે. લીલોતરી શોધીય જડતી નથી, બાગબગીચાનો એકાદ ટુકડો કૉન્ક્રીટનાં જંગલોની વચ્ચે ફેંકવામાં આવ્યો હોય છે તે સિવાય. દરિયાકાંઠાની હવા પણ ચોખ્ખી નથી. હિન્દી સિનેમામાં નાયકનાયિકા જે રોમેન્ટિક પ્રેમ કરે તે પણ શહેરોમાં શક્ય નથી. નથી સમયની મોકળાશ, નથી જગ્યાની મોકળાશ.
શહેરો તોતિંગ સ્લમ્સ (ઝૂંપડપટ્ટી) બની ગયાં છે, મુંબઈ, દાખલા તરીકે, ગંધાય છે. કરોડો માણસો ખુલ્લામાં ટટ્ટી કરે છે અને એથીય વધુ ગંદકી પાંઉભાજીવાળાઓ તથા ભેળપૂરીવાળાઓ રસ્તા ઉપર એઠવાડનાં તપેલાં ઢોળીને કરે છે. મિડલ ક્લાસના માણસે મોઢે પાઉડર ચોપડ્યો અને ઈન્ટિમેટ છાંટ્યું એટલે હાઉં, ગંદકી ચાલી ગઈ. શહેરી જીવન નર્ક જેવું બની ગયું છે. બિલ્ડરોનાં બુલડોઝરો રોજ મુંબઈના પ્રાણ જેવાં બેઠા ઘાટનાં અનેક સુંદર મકાનો તોડી પાડે છે. સ્કાયસ્ક્રેપર્સ રચવા સારુ. લોકલ ટ્રેન અને બસની સર્વિસ એટલી હાડમારીભરી છે કે આનાથી વધુ ખરાબ કલ્પના નર્કની કરી શકાતી નથી. કોન્ટ્રેક્ટરો મ્યુનિસિપાલિટીના અમલદારો સાથે ભળી ગયેલા હોવાથી જમા થયેલો સડેલો કચરો સૂર્યના પ્રખર તાપમાં ઝૅરી વાયુઓ છોડે છે. અસહ્ય અને બંધિયાર પરિસ્થિતિએ મિડલ ક્લાસના શહેરી માનવીને પશુ જેવો બનાવી દીધો છે. માનવી-માનવીના સંબંધોમાં ઉમળકો કે ઉષ્મા નથી રહ્યાં. લોકો લાગણીનો પણ રીતસરનો વેપાર કરે છે.
દરેક માનવી શિયાળ સાથે સ્પર્ધા કરે છે. બુદ્ધિ બડી કે ભેંસ એ કહેવત જૂની થઈ ગઈ છે. બુદ્ધિ બડી કે ચતુરાઈ રાધર બુદ્ધિ બડી કે હોશિયારી અથવા એથીય આગળ જઈએ તો બુદ્ધિ બડી કે ખંધાઈ એ કહેવત વાસ્તવિક છે. દરેક માણસ હરામખોરી કરીને પછી પોતાની એ હરામખોરીને જસ્ટીફાય કરે છે. બધા એકબીજા કરતાં વધારે સ્માર્ટ થવાની હોડમાં ઊતર્યા છે. ભૂલ ન થઈ જાય, છેતરાઈ ન જવાઈ, કુંડાળામાં પણ ન પડી જાય એ માટે સૌ તકેદારી રાખે છે. લોકોની મૈત્રીઓ, લોકોના સંબંધો સગવડિયા હોય છે. પરસ્પરના હિતમાં હોય છે. મિડલ ક્લાસનો પ્રેમ પણ વ્યવહારકુશળ બની ગયો છે, ગણતરીબાજ બની ગયો છે.
મિડલ ક્લાસનો માનવી જીવનનો સાચો આનંદ ગુમાવી બેઠો છે. એનામાં સંવેદના રહી નથી. પંખીનો ટહુકો, ચંદ્રની ચાંદની કે પવનની ઠંડી લહેરખી તેના ચિત્તતંત્રના તારને ઝણઝણાવી શકતી નથી. દિલ ફાડીને પ્રેમ કરવાનું, આકાશમાંથી હિંમતભેર ભૂસકો મારવાનું કે કુદરતમાં ઊંડી આસ્થા રાખવાનું તેને હવે આવડતું જ નથી. રસ્તા ઉપર મડદું રઝળતું જોઈને તેને અરેરાટી થતી નથી, પડોશીનો જુવાનજોધ છોકરો ફાટી પડે ત્યારે માત્ર ચાર ફૂટ દૂર, દીવાલની પેલે પાર આરામથી આઈસક્રીમ ખાઈ શકે છે. અન્યાય જોઈને તેનું લોહી ઊકળી આવતું નથી, અંધાધૂંધી જોઈને તે કોચવાતો નથી, તર્ક કે લોજિક જેવા કોઈ શબ્દ તેના શબ્દકોશમાં નથી રહ્યો.
ખાલીખમ માણસ કદી સાચો, નિર્ભેળ આનંદ માણી શકતો નથી. પછી વિહાર તળાવને કાંઠે બેસીને અંતકડીના રાગડા તાણીને મધ્યમ વર્ગનો માનવી આનંદની ચુસકી મારવાનો મિથ્યા પ્રયાસ કરે છે. થાકી જાય છે શરીર અને થાકી જાય છે એનું મન સૌથી વધુ તો થાકી જાય છે એનો આત્મા.
મમ્મી અને યો-યોની રમત જ એવી છે. ફસાઈ ગયો છે શહેરી મિડલ ક્લાસ. તેણે પોતાના ગ્રામીણ મૂળિયાં (રૂટ્સ) ઉખેડી નાખ્યાં છે અને શહેરી ભૂમિમાં તે પોતાની જાતને બરાબર રોપી શકતો નથી. એ બૅળે બૅળે પોતાના મોઢા ઉપર હાસ્ય લાવે છે પણ એની પાછળ રૅટરેસ અને સુખની ખોજ માટેની દોડથી લાગેલો અસહ્ય થાક છુપાયેલો છે. આ સંઘર્ષ એને ભીતરથી કાટની માફક ખાઈ રહ્યો છે. એને બૌદ્ધિક ક્ષય (ઈન્ટેલેક્ચ્યુઅલ ટ્યૂબરક્યુલૉસીસ) થયો છે. તેનાં મૂલ્યોનું (ગુજરાતના સુડો-ગાંધીવાદીઓએ ધોકા મારીમારીને ધોઈ નાખેલો શબ્દ વાપરીએ તો) ધોવાણ થઈ ગયું છે. તેનો પૂર્વાપર સંબંધ ભૂંસાઈ ગયો છે. શહેરી મધ્યમ વર્ગ આજે લાગણીઓની તથા બુદ્ધિની અંધાધૂધીમાં જીવે છે.
મૂળાનો શ્ર્વેત કાંદો બટકાવી નાખ્યો હોય એવું વેજિટેબલ અસ્તિત્વ તે જીવે છે. તે માર્યો માર્યો ફરે છે, જાણે તેને શિશિરના પરાગને કારણે એલર્જિક હેફીવર થઈ ગયો છે. શહેરના મધ્યમ વર્ગની ખાનગી ટ્રેજેડી એ છે કે તેના હિંમત, સ્નેહ, શ્રદ્ધા, ખંત વગેરે ગુણોનો ભંગાર થઈ ગયો છે. મિડલ ક્લાસ બિસમાર હાલતમાં જીવે છે.
સ્વાર્થ, માલિકીની ભાવના (પઝેસિવનેસ, ઍક્વિઝિટિવનેસ)નો અતિરેક અને સંપત્તિ માટેની પડાપડીને કારણે લોકો આંધળાભીત બની ગયા છે. આમાંથી જડ, નીરસ, ફિક્કો, માંદલો, રંગવિહીન સમાજ નિર્માણ થયો છે. પેટ ભરીને, ધરાઈને, મૉકળે મને તે હસી શકતો નથી, કારણ કે તેનું હૃદય સ્વચ્છ નથી, તેના પેટમાં પાપ છે. બે લૉંકડી એકબીજીને મળે ત્યારે તે મનમાં પેંતરા કે બેત ઘડતી હોય છે, નિખાલસતાને અભાવે તે મુક્તપણે ખડખડાટ અટ્ટહાસ્ય કરી શકતી નથી. કરે તો એ હાસ્ય આભાસી, નાટકિયું અને નિર્ભેળપણે દંભી હોય છે.
હજી ૪૦ વર્ષ પૂર્વે મધ્યમ વર્ગ જિંદગીથી થનગનતો હતો. તેનું સુખ મૌલિક હતું. તેનું દુ:ખ ઓરિજિનલ હતું. આજે બંને આભાસી છે. હર્ષોલ્લાસની કિકિયારીઓ તેના હૃદયના ઊંડાણમાંથી આવતી હતી, દર્દની ચીસો સાચકલી હતી. તેનો વ્યવહાર નિષ્કપટ, સરળ, ડિગ્નિફાઈડ અને ડેકોરમવાળો હતો. જન્મ, લગ્ન, મરણ, મુસાફરી, મુલાકાત: આ બધા સામાજિક પ્રસંગો ગૌરવાન્વિત હતા, જીવનમાં સીમાચિહ્નો હતા. શ્રીમંતાઈ ઠાવકી હતી. ગર્ભશ્રીમંત હતી, માનપ્રદ હતી, ‘આજના નિયો રીશ (નવશ્રીમંતો, રાતોરાત કરોડપતિ બનેલાઓ) જેવી ઉછાંછલી ન હતી. નાનાં નાનાં સુખો લોકો પેટ ભરીને માણતા હતા. કોઈ છોકરો મેટ્રિક પાસ થાય તો છ ફૂટ ઊંચી પિત્તળની પવાલી ભરીને ઠંડાઈ બનાવવામાં આવતી. લોકો એ સામાન્ય પીણાની પ્યાલીઓ મોજથી પીતા હતા. આજની હોટેલ પ્રેસિડેન્ટની ઝળાંહળાં પાર્ટીઓ પાછલા વંડામાંનાં પેલાં પાથરણાંની અને પેલી ઠંડાઈની લિજ્જત કેમે કરીને આપી શકતી નથી. કુદરતી ફૂલો અને પ્લાસ્ટિકનાં ફૂલો વચ્ચે ફેર છે, ફેર છે.
આપણે ફૂલોની ખુશ્બો માણવાની શક્તિ ગુમાવી દીધી છે. સુદ અને વદ, વડ અને પીપળો, ઓટો અને ચબૂતરો, દિવસ અને રાત, કાબરનો ચિત્કાર અને ચીબરીની કિકિયારી, સૂર્યનો તડકો અને તારાજડિત રાત્રિ, દિવસે તડકે તાપવાનું અને રાત્રે નક્ષત્રો જોવાનાં, પોંક અને મઠી, પોપટા અને ઓળા અને ઊંધિયું: બધું જ બદલાઈ ગયું છે. મધ્યમ વર્ગનો શહેરી પૂર્વાપર સંબંધ ગુમાવી બેઠો છે. તેની સંવેદના બુઠ્ઠી થઈ ગઈ છે. રેલવે સ્ટેશને ભિખારીને વીસ પૈસાની બ્રેડ ખવડાવી દીધી એટલે તેને ઈશ્ર્વર પ્રત્યેનું ઋણ અદા કર્યાનો મિથ્યા સંતોષ થાય છે. તેના માથાના વાળનો ચળકાટ બ્રિલક્રીમનો છે, તેણીના હોઠની લાલી લિપસ્ટિકની છે, લિસ્ટેરિનની મદદથી તેઓ માઁની દુર્ગંધને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરે છે. ત્વચા પરની ચમક ટૅલ્કમ પાઉડરની છે. તંદુરસ્તીની નથી.
રેસ્ટોરાંની ક્યુબિકલોમાં પ્રેમ કરતાં આ મધ્યમવર્ગી યુગલો શ્ર્વાસોચ્છવાસ નથી લેતા, કારણ કે તેઓ માનવી નથી, રોબોટ છે. આ લોકો રૂટ્સમાંથી ઊખડી ગયા છે એટલે તેઓ સિનેમાશાઈ કાલ્પનિક પલાયનવાદી ઈમેજરીમાં જીવે છે.
લોકો કેવી રીતે પૈસા કમાય છે એની મોજણી કોઈ ભારતીય જૅક ઍન્ડરસન કરે તો એ વિષેનો અહેવાલ બેસ્ટસેલર બની રહે. હવાલાની, દાણચોરીની, ઊંધા ધંધાની, નફાખોરીની એક વાર એક સહેલી લાઈન મળી ગઈ એટલે પછી કરન્સી નોટોના ઢગલા આવવા માંડે છે અને પછી હિન્દુઓએ ખ્રિસ્તી લોકોના તહેવારોમાં માથે શંકુ આકારની ટોપી પહેરીને આખી રાત ચોક્કસ પીણાંઓ ઢીંચવા પડે છે. પૈસાથી સુખ ખરીદવા સારુ લોકો જાતજાતના (નિષ્ફળ) અખતરાઓ કરે છે. સુખ હંમેશાં હાથતાળી આપીને છટકી જાય છે.
સુપરમારકેટોની છાજલીઓ ફૅન્સી, રૂપકડી ચીજોથી ઊભરાય છે. અધકચરા ભણતરનો નવો ઉપયોગ એ છે કે તે ચળકતાં (પણ સત્ત્વવિનાનાં) ગ્લોસી સામયિકોમાંથી અને જાહેરખબરોમાંથી અધકચરી ફૅશનેબલ બાબતો શીખે છે. મિક્સરો, થ્રી-ઈન-વન, ગ્રાઈન્ડરો, ટોસ્ટરો, ઈલેક્ટ્રિક ઈસ્ત્રીઓ, એગબીટરો, ટીવી સેટ, ફ્રિજ (કે અર્ધશિક્ષિત શ્રીમંત ગુજરાતીઓ એને ફ્રીઝ કહે છે), ડિજિટલ રિસ્ટવૉચીસ, વૉશિંગમશીનો, વૅક્યુમક્લીનરો, વિડિયોરેકોર્ડરો વગેરે વગેરેને શોકેસમાં જોઈને લોકોની ડાગળી ચસકે છે. મિડલ ક્લાસનો માનવી ટુવ્હીલર ખરીદવાની ઝંખના કરે છે, તે સફારી સ્યુટ પહેરે છે (ચંદ્રકાન્ત બક્ષી ભલે કહે કે આ તો શૉફરનો, ડોરકીપરનો અને લિફટમૅનનો ડ્રેસ છે), ચામડાના મોંઘા બૂટ પહેરે છે અને રપ ફૂટ દૂરથી સુગંધાય એવાં કૉસ્મેટિક પોતાની કાયા ઉપર ચોપડે છે. સસ્તાં (પૈસામાં નહીં ટેસ્ટમાં) ડિસ્કો, ડિનરો, નાઈટશો, લીસકાં મેગેઝિનો, દેશી (હિન્દી) ફિલ્મો, ટીવીની ટાહ્યલાંસિરિયલો: આ બધો ઠાઠ મેળવવા ઉપલા મધ્યમ વર્ગનો માણસ હડી કાઢે છે.
નાનપણમાં માબાપને ત્યાં કશું ભાળ્યું ન હોય અને શહેરમાં જઈને બેપાંદડે થયો હોય એવો માણસ જીવનભોગવટાની ૩૦ વર્ષની ખાધ પૂરી કરવા જે ઝડપ કરે એ ઝડપે આવો માનવી બેઉ હાથે સુખસામગ્રીનો ઉપભોગ કરવા માંડી પડે છે. અકરાંતિયાની જેમ તે સુખને આરોગે છે, પણ તેની પ્યાસ કદી બુઝાતી નથી. તરસ ખોટી છે, પીણાં ખોટાં છે. ચોમેર કૃત્રિમતા છે. લીલોતરી શોધીય જડતી નથી, બાગબગીચાનો એકાદ ટુકડો કૉન્ક્રીટનાં જંગલોની વચ્ચે ફેંકવામાં આવ્યો હોય છે તે સિવાય. દરિયાકાંઠાની હવા પણ ચોખ્ખી નથી. હિન્દી સિનેમામાં નાયકનાયિકા જે રોમેન્ટિક પ્રેમ કરે તે પણ શહેરોમાં શક્ય નથી. નથી સમયની મોકળાશ, નથી જગ્યાની મોકળાશ.
શહેરો તોતિંગ સ્લમ્સ (ઝૂંપડપટ્ટી) બની ગયાં છે, મુંબઈ, દાખલા તરીકે, ગંધાય છે. કરોડો માણસો ખુલ્લામાં ટટ્ટી કરે છે અને એથીય વધુ ગંદકી પાંઉભાજીવાળાઓ તથા ભેળપૂરીવાળાઓ રસ્તા ઉપર એઠવાડનાં તપેલાં ઢોળીને કરે છે. મિડલ ક્લાસના માણસે મોઢે પાઉડર ચોપડ્યો અને ઈન્ટિમેટ છાંટ્યું એટલે હાઉં, ગંદકી ચાલી ગઈ. શહેરી જીવન નર્ક જેવું બની ગયું છે. બિલ્ડરોનાં બુલડોઝરો રોજ મુંબઈના પ્રાણ જેવાં બેઠા ઘાટનાં અનેક સુંદર મકાનો તોડી પાડે છે. સ્કાયસ્ક્રેપર્સ રચવા સારુ. લોકલ ટ્રેન અને બસની સર્વિસ એટલી હાડમારીભરી છે કે આનાથી વધુ ખરાબ કલ્પના નર્કની કરી શકાતી નથી. કોન્ટ્રેક્ટરો મ્યુનિસિપાલિટીના અમલદારો સાથે ભળી ગયેલા હોવાથી જમા થયેલો સડેલો કચરો સૂર્યના પ્રખર તાપમાં ઝૅરી વાયુઓ છોડે છે. અસહ્ય અને બંધિયાર પરિસ્થિતિએ મિડલ ક્લાસના શહેરી માનવીને પશુ જેવો બનાવી દીધો છે. માનવી-માનવીના સંબંધોમાં ઉમળકો કે ઉષ્મા નથી રહ્યાં. લોકો લાગણીનો પણ રીતસરનો વેપાર કરે છે.
દરેક માનવી શિયાળ સાથે સ્પર્ધા કરે છે. બુદ્ધિ બડી કે ભેંસ એ કહેવત જૂની થઈ ગઈ છે. બુદ્ધિ બડી કે ચતુરાઈ રાધર બુદ્ધિ બડી કે હોશિયારી અથવા એથીય આગળ જઈએ તો બુદ્ધિ બડી કે ખંધાઈ એ કહેવત વાસ્તવિક છે. દરેક માણસ હરામખોરી કરીને પછી પોતાની એ હરામખોરીને જસ્ટીફાય કરે છે. બધા એકબીજા કરતાં વધારે સ્માર્ટ થવાની હોડમાં ઊતર્યા છે. ભૂલ ન થઈ જાય, છેતરાઈ ન જવાઈ, કુંડાળામાં પણ ન પડી જાય એ માટે સૌ તકેદારી રાખે છે. લોકોની મૈત્રીઓ, લોકોના સંબંધો સગવડિયા હોય છે. પરસ્પરના હિતમાં હોય છે. મિડલ ક્લાસનો પ્રેમ પણ વ્યવહારકુશળ બની ગયો છે, ગણતરીબાજ બની ગયો છે.
મિડલ ક્લાસનો માનવી જીવનનો સાચો આનંદ ગુમાવી બેઠો છે. એનામાં સંવેદના રહી નથી. પંખીનો ટહુકો, ચંદ્રની ચાંદની કે પવનની ઠંડી લહેરખી તેના ચિત્તતંત્રના તારને ઝણઝણાવી શકતી નથી. દિલ ફાડીને પ્રેમ કરવાનું, આકાશમાંથી હિંમતભેર ભૂસકો મારવાનું કે કુદરતમાં ઊંડી આસ્થા રાખવાનું તેને હવે આવડતું જ નથી. રસ્તા ઉપર મડદું રઝળતું જોઈને તેને અરેરાટી થતી નથી, પડોશીનો જુવાનજોધ છોકરો ફાટી પડે ત્યારે માત્ર ચાર ફૂટ દૂર, દીવાલની પેલે પાર આરામથી આઈસક્રીમ ખાઈ શકે છે. અન્યાય જોઈને તેનું લોહી ઊકળી આવતું નથી, અંધાધૂંધી જોઈને તે કોચવાતો નથી, તર્ક કે લોજિક જેવા કોઈ શબ્દ તેના શબ્દકોશમાં નથી રહ્યો.
ખાલીખમ માણસ કદી સાચો, નિર્ભેળ આનંદ માણી શકતો નથી. પછી વિહાર તળાવને કાંઠે બેસીને અંતકડીના રાગડા તાણીને મધ્યમ વર્ગનો માનવી આનંદની ચુસકી મારવાનો મિથ્યા પ્રયાસ કરે છે. થાકી જાય છે શરીર અને થાકી જાય છે એનું મન સૌથી વધુ તો થાકી જાય છે એનો આત્મા.
A man holds a knife to a baby's head as he cuts the child during a Muharram procession in Ahmadabad, India
A Kashmiri Shia Muslim boy flagellates himself during a Muharram procession in Srinagar in Indian controlled Kashmir
Gory: Shia Muslims in Afghanistan have gathered to perform self-flagellation rituals as they mourn the death of the Prophet Muhammad's grandson 1,300 years ago
Pain: Gruesome pictures show men crying out in pain as they use knives attached to chains to whip their own backs at a mosque in Kabul, Afghanistan
Tradition: Pools of blood can be seen on the floor of the building after the men performed the ritual to mark Ashura - one of the major fixtures of the Islamic calendar
Ritual: Photographs of the event show young men, bleeding profusely from their backs, while afterwards they help each other wash away blood coming from their wounds
Sharp: Even very small children swing the sharp blades on the end of chains, slashing their skin in the brutal ritual
Kashmiri Shia Muslims flagellate themselves as they take part in a religious procession held on the seventh day of Islamic month of Muharram, in Srinagar
Even teenagers and young children take part in the bloody ritual. These photos show boys self-flagellating in India
Kashmiri Shia Muslim children flagellate themselves as they mourn the death of Imam Husain, the grandson of Prophet Muhammad
Graphic pictures show the men swinging chains with knives attached over their shoulders as part of the bloody ritual
Crowds of people watch the Kashmiri Shia Muslims carry out the ritual in the streets of Srinagar, India
After the ritual in Srinagar, men crouched down to display the blood on the knives they had used to cut themselves
Beliefs: The tradition is seen by some as a way of washing away their sins and is a national holiday in many countries with thousands taking part in the annual rituals
Agony: A national holiday in many countries, thousands take part in the annual rituals which include people whipping and cutting themselves with chains and knives
Brutal: Ashura mourns the death of Imam Hussein, a grandson of the Prophet Mohammed, who was killed by armies of the Yazid near Karbala in 680 AD
In recent years, there have been a spate of attacks on Ashura celebrations around the region by Sunni extremist groups which regard Shia as heretics
Some Shia leaders discourage self-mutilation and bloodletting, claiming it has no basis in early religious history and creates a negative image, and encourage people to donate blood instead
Photos show the men standing in a mosque and repeatedly whipping themselves with knives attached to the ends of chains
Crowds of men watch on in the mosque and some of them film the gruesome scenes using their mobile phones
A young man kneels down and dabs at his wounds with a damp cloth after whipping himself with sharp blades
Filipinos cuffed and rounded up in Manila during the drug crackdown ordered by the president
The fear of being shot has triggered drug dealers to turn themselves into police, with more than 26,000 people arrested and hundreds of thousands turning themselves into authorities
The fear of being shot has triggered drug dealers to turn themselves into police, with more than 26,000 people arrested and hundreds of thousands turning themselves into authorities
Crowds gather around a suspected drug dealer killed in the violent drug raids in the Philippines 
Authorities carry a dead man killed in the violent drug raids in the Philippines
Police look to enter a house to take a grandfather to a police station as part of the crackdown
Terror has taken over the Philippines with more than 26,000 people arrested and 3,700 dead
The unofficial death toll in the Philippines is reported to have reached 3,700 since the raids started just over 100 days ago
The slaughter has equated to roughly 36 Filipinos killed everyday since Duterte took over as leader of the nation
Two motor cyclists gunned down in Manila as a result of the 'war on drugs' crackdown
Incredibly the fear tactic has seen Duterte's popularity sky-rocket with 8/10 Filipino residents are satisfied with the campaign promise to crackdown on drug addicts and dealers
Drug addicts and dealers are turning themselves in as they are scared they will be shot or beat up in the violent drug raids
A young man takes a photo of two victims of the violent drug war that has claimed more than 3,700 people according to reports
Relatives mourn the loss of two cyclists killed in the vicious drug raids with the death toll reaching 3,700 people
The international community has slammed Duterte's maligned war on drugs, which has seen armed police sanctioned to target and raid drug dealers
Children look down at a body that was found dead earlier in the week in Manila
Eco-friendly: The rig uses sustainable technologies such as solar panels and hydro source heating to provide energies
The rig uses sustainable technologies such as solar panels and hydro source heating to provide energies
Welcome home, students: The rent for one room will be roughly about $600 per month. Copenhagen is one of the most expensive cities in the world 
Comfortable: Each modest room is set up like a small studio apartment, for just $600 a month 
The first unit complex - with 12 dorm rooms - opened to the public on September 21. The students move in next month 
Looking slim and elegant, a smiling Kabaeva attended an ice skating show at the Megasport Arena in Moscow, where she sat next to two young boys - a blone and a red head
Kabaeva's outing set off a new wave of rumours that she and Putin had been together, though she has long denied the allegations 
Vladimir Putin, 63, who announced he was divorcing wife Lyudmila in 2013, refuses to speak about his private life
One source present at the event said Alina Kabaeva wore a wedding ring, but tried to cover her hand to hide it in pictures
Putin has previously made clear: 'I have a private life in which I do not permit interference....it must be respected.'