The other side of paradise

The other side of paradise: Incredible photos show mountains of plastic bottles washed up on idyllic honeymoon islands in Maldives

By Carol Driver for MailOnline

Published: 09:36 GMT, 30 September 2014 | Updated: 12:03 GMT, 30 September 2014

It's renowned for its luxury accommodation, turquoise waters and breath-taking beaches.

However, these images show the darker side to the Maldives - with huge amounts of rubbish washed up on the island’s pristine sands.

Award-winning filmmaker Alison Teal, 27, visited Thilafushi – or Trash Island - an artificial island created as a municipal landfill situated to the west of Malé. 

+18

Dark side of paradise: Alison Teal pictured with her surfboard while walking through mountains of rubbish on Thilafushi in the Maldives

+18

Plastic pollution: Alison lies on her surfboard as she navigates plastic waste that has washed up around the islands in the Maldives

+18

Burning waste: Alison walks through plastic on Thilafushi - an artificial island in the Maldives which is a dumping ground for rubbish

She said she was shocked at the amount of plastic bottles she saw floating in the crystal-clear sea and strewn across the usually idyllic beaches.

Accompanied by Australian photographer Mark Tipple and his colleague Sarah Lee, the group took these shocking images and footage to document the luxury destination's waste problem.

There are more than 400 tonnes of rubbish dumped on the Maldives’ island every day - a figure attributed largely to the tourist industry on which the chain of atolls relies. Each visitor generates 3.5kg of waste per day.

Alison, from Hawaii, who supports organisations that recycle plastic into fashion, including bikinis and jackets, has made a documentary about her time in the Maldives.

+18

Away from the tourists: Alison has made a documentary about the amount of waste that washes up around the Maldvies

+18

Miles of litter: Thilafushi is an artificial island in the Maldives where about 400 tonnes of rubbish is dumped every day

+18

Paradise lost: Alison dives under the crystal-clear water of the Maldives holding a plastic bottle which was floating in the water

She said: ‘I was overwhelmingly shocked by the amount of plastic rubbish which covered the uninhabited, picturesque island we stayed on.

‘This was only one island - I couldn't bear to imagine what the other 1,200 islands looked like, covered in rubbish.

‘To leave the island, we actually made a raft out of bottles. As we paddled to our rescue boat, I swore I would come back and do something about the plastic pollution.’

Compelled to help out after witnessing the waste problem first hand, Alison took part in a beach clean-up, with a team of volunteers and now helps companies which make rubbish into clothes.

Alison said: ‘I collected rubbish in an effort to save the highly threatened biosphere.

+18

Ideal holiday location? Alison said she wanted to highlight the other side of the Maldives, which the honeymooners and tourists don't see

+18

Stunning location: Photographer Mark Tipple takes an incredible photo of Alison diving under a wave - to highlight how clear the Maldives water should be

+18

Recycling campaign: Alison is keen to work with organisations that turn plastic bottles and waste into clothing

+18

+18

On a mission: Alison wears plastic bottles to highlight the large amount of waste in the Maldives. top, the campaigner stands on a mountain of waste on Thilafushi

+18

Campaign: Alison said that she also found plastic bottles in the Maldives that had drifted all the way from the US 

‘In only half an hour, covering about 50ft of beach, we gathered a huge amount of plastic bottles which the villagers took great pride in making plastic fashion. 

Alison, who champions organisations which turn plastic into useful items such as bikinis, said: ‘I would love to see plastic disappear from this world all together - particularly single use plastic such as bottles, straws, and plastic bags.

‘But in the meantime, I would rather see it in bikinis, jackets, and eyewear than strewn across the beautiful beaches of the Maldives, and other beaches around the world - with bottles that have drifted all the way from America!’

She added: ‘The landfill island is a sort of eerie, beautiful apocalyptic art piece. Instead of looking at this wasteland as horrific, I see it as an opportunity to make a lot of pink bikinis!’ 

+18

Plastic bikini: Alison is campaigning to have the mountains of waste found on Thilafushi turned into bikinis, jackets and other clothing

+18

Clean-up mission: Alison walks on the white sand of an island in the Maldives with a local child who helps her to collect the waste

+18

Making a statement: Alison wraps herself in a plastic bag that she found floating in the water around the idyllic islands in the Maldives

+18

Crystal-clear waters: Alison shows how stunning the ocean around the Maldives is once she's away from the mountains of rubbish

+18

Stunning view: The Maldives that tourists see is a far cry from the reality of Thilafushi, according to Alison

+18

Underwater adventure: Alison pictured diving with a manta ray in the Maldives where she highlighted the rubbish crisis on Thilafushi

આચરણ

સાચો ત્યાગી

Extra Marital Affairs of Wali Simpson wife of Edward VIII

The night that Edward confronted Wallis over her gay lover: After 60 years, secret notes reveal truth about playboy pal

• Anne Seagrim kept secret notebooks during her service with the royals
• They revealed the Duchess had become bored with her husband
• Which led to an affair with an American 19 years her junior

By Christopher Wilson for Mail on Sunday

Published: 21:32 GMT, 20 September 2014 | Updated: 10:23 GMT, 21 September 2014

The dramatic moment when a devastated Duke of Windsor accused his wife of adultery has been revealed in the previously unseen papers of his former private secretary.

In a scene that undermines the myth that the marriage was ‘the greatest love affair in the world’, the former Edward VIII tearfully told Wallis Simpson, the divorcee for whom he gave up the throne in 1936, to break off her relationship with a wealthy playboy.

The private notebooks of Anne Seagrim, which she kept secretly during her service with the royal couple, offer further evidence that after 13 years of marriage, the Duchess had became bored with her husband, leading to an affair with a young American 19 years her junior, Jimmy Donahue, who until then had been a promiscuous homosexual.

+4

The Duke and Duchess of Windsor in 1951, the year after she started her affair with Jimmy Donahue

In an undated eyewitness account detailing the moment the ex-king became aware of the affair, Miss Seagrim  wrote: ‘The day that he came back from the [New York] Racquets Club where someone had told him “in his own interests” that the Duchess had  been out every night till dawn with the same young man –  he went to his room and lay  on his bed. She came in and, gaily unknowing, went into  [his room].

‘I heard him choking back  the tears in his voice, telling her what he had heard. I heard him say what he had no doubt rehearsed over and over again – “It’s not because you are the Duchess of Windsor, it’s because you are my wife. Any man would mind his wife  doing this.”

‘His voice wavered. She never said a single word – or at any rate I didn’t hear her voice,  and very soon she came out, all her gaiety gone – walking slowly with her head bent, her face submissive, her eyes blue & bewildered. She gave me a quick glance as she went through my room.

‘She was very quiet and submissive for a long time afterwards. She telephoned immediately cancelling whatever arrangement she had made with the young man.’

And Miss Seagrim says damningly of the Duchess:  ‘She revelled in this shoddy little success.’

The Duchess had started her affair with Donahue aboard  the Queen Mary in May 1950, when she was 54 and he 35, having first met him at his mother’s home in Palm Beach nine years earlier. He was a grandson of the founder of Woolworth’s and led an indolent life after being kicked  out of Choate, the ‘American Eton’, for non-attendance.

 

+4

Jimmy Donahue with the Duchess at a nightclub in New York

The affair continued even after the Duke’s intervention, and came to an end in 1954, when he finally lost patience with his wife’s lover.

Miss Seagrim, who worked  at close quarters with the couple in Paris and New York between 1950 and 1954, wrote in her notebook of the Duchess: ‘She naively always hoped to get away with her affairs – brazened it out when another would have given herself away by seeming guilty.’

She added: ‘[She was] determined to have her fun – but when she realised she had been caught out, she didn’t excuse herself or try to fool him.

‘She was also really [regretful] at having upset him because although I was pretty sure she never felt the same passionate love for him as he did for her, she was very fond of him and had set herself the job of making him happy. But it was a “job”. It wasn’t a reciprocal love on the same scale as his for her.’

The notebooks, stored in a recently opened archive in Churchill College, Cambridge, are particularly revealing because throughout her life Miss Seagrim, who died aged 92 in 2011, publicly maintained her devoted support for  the Windsors.

+4

Wallis with the Duke at a fancy dress party in America in the 1950s

+4

The Cartier tiger brooch the Duke gave his wife after the affair

She wrote: ‘When HRH was happy, he used to call her “Peaches”. Nothing could be further from the truth!’ And of the Duke she observed: ‘Donaldson [Frances Donaldson, one of the Duke’s early biographers] misses the essential point about his character – his fundamental uncertainty about his sexuality & his ability to be a heterosexual man. He was fundamentally afraid of women.’

For four years, as I revealed in my biography Dancing  With the Devil: The Windsors and Jimmy Donahue, the trio were inseparable.

The Duke, who was pathologically worried about money  and happy to allow others to bankroll his expensive lifestyle, knowingly allowed himself  to be cuckolded.

Although rumours often swirled about the Duchess’s relationship with Donahue, his previously homosexual love-life led observers to believe that there was no sexual attraction between them.

After the affair ended, the dynamic between husband  and wife remained unchanged – he needy, she expecting total devotion.

A bejewelled Cartier tiger brooch and matching bracelet which were ordered by the Duke after the affair are being sold  at Christie’s in November and are expected to fetch £1.5 million.

Why buying a diesel car makes no sense any more

There are many in India who preferred to buy diesel cars to save on fuel costs. Traditionally, diesel prices were always lower than petrol. However, it no longer makes sense to do so.

Here are 5 pointers that explain the development:
1. Price correction: International oil prices are down 14% since June 2014. It no longer makes sense to buy a diesel car. The difference in the price of diesel and petrol is narrowing rapidly.  At the same time, the Indian government has raised prices of diesel sold to us. As a result, petrol prices are falling and diesel prices are rising. The gap between a litre of petrol and diesel is less than 10 rupees now.
2. Recovery much longer: In 2011-12, when the price difference between petrol and diesel was the highest, it took only two and a half years to recover the high price or the premium you pay for a diesel car. However, today, it would take nearly 6 years for you to recover the money, according to CRISIL, the credit rating agency. This takes into account commute of 10,000 km annually.

3. Comparison: CRISIL compared Maruti Swift, Dzire, Honda Mobilo and Skoda Superb models for the difference in performance of diesel and petrol variants. The price difference between petrol and diesel variants of these cars ranges from Rs 1 lakh to Rs 3 lakh for Skoda Superb. While it would take over 5 years for Maruti Swift diesel version to recover the difference, it would take more than 9 years for Skoda Diesel variant to recover the premium paid.

4. Diesel car prices may fall: CRISIL expects manufacturers to slowly cut prices of diesel vehicles considering converging fuel prices. Every third small or medium sized car is a diesel car. However, diesel cars account for three-fourth or 75% of the utility vehicles sold, according to CRISIL. A section of analysts believe prices of diesel cars in the second-hand market would fall too. This means if you own a diesel car, the resale value of that car would drop too.
5. Commercial vehicles: The impact would be limited on commercial vehicles. They clock longer distances and usage of fuel is very high. Even a small difference would continue to benefit trucks and commercial vehicle users.

પાપ વિષે -મહેન્દ્ર પૂનાતર

વેપારી અને રાજકારણી: કેટલું અંતર રાખવું જોઈએ?

વેપારી અને રાજકારણી: કેટલું અંતર રાખવું જોઈએ?

બક્ષી સદાબહાર - ચંદ્રકાંત બક્ષી વેપારીએ રાજકારણી સાથે કેટલી દોસ્તી રાખવી જોઈએ? એક અભિપ્રાય એવો છે કે વેપારીએ રાજકારણીથી હંમેશાં દૂર રહેવું જોઈએ કારણ કે રાજકારણીને વેપારી પાસથી પૈસા કઢાવવા સિવાય બીજો કોઈ રસ હોતો નથી. એક રાજકારણી વેપારી પાસેથી પૈસા કઢાવી જાય છે એટલે બીજો રાજકારણી તરત શત્રુ બની જાય છે. અને રાજકારણી ક્ધિનાખોર શત્રુ હોય છે, વેપારીએ બીજા રાજકારણીને પણ પૈસા આપવા પડે છે. રાજકારણી યમ જેવા હોય છે. કુબેરના ભંડાર પણ ખાલી કરાવી શકે છે. રાજકારણી નાશુક્રા હોય છે, તરત ભૂલી જઈ શકે છે. બીજો એક એવો અભિપ્રાય પ્રવર્તે છે કે વેપારીએ રાજકારણીથી મૈત્રી રાખવી જ જોઈએ કારણ કે એ સત્તા પર આવે છે ત્યારે વેપારીને માલામાલ કરી નાખે છે. સત્તાધીશથી દોસ્તી રાખવા પૈસાનો વરસાદ વરસી શકે છે. સાચા રાજકારણીની વ્યાખ્યા એ છે કે ગરીબો પાસેથી વોટ અને અમીરો પાસેથી નોટ કઢાવી શકે છે! ગરીબો પાસે વોટ સિવાય કંઈ આપવાનું નથી અને અમીરો પાસેથી નોટ સિવાય કંઈ લેવાનું નથી. બીજી મહત્ત્વની એક વાત એ છે કે આપણા ધનાઢ્ય લોકો, મુંબઈમાં ગુજરાતીઓ ખાસ કરીને, આંતરરાષ્ટ્રીય ઉદ્યોગપતિઓ નથી, એ બિચારા વેપારીઓ છે, ટ્રેડર્સ છે, સ્પેક્યુલેટર્સ કે સટોડિયા છે અને આપણા લીડરો બિચારા ગમે તે વેપારીને ઘેર જઈને શિખંડપૂરી ખાઈ આવે છે. ગમે તેની ઑફિસમાં પોણો કલાક શેઠની રાહ જોઈને બેસી શકે છે. કોઈપણ શેઠિયાની પૌત્રીના લગ્નમાં સાંજે ગાંધીનગરથી નીકળીને, ઊડીને મુંબઈ આવવા તૈયાર બેઠા જ છે. ગાંધીજી અને નહેરુ અને પટેલના સમયમાં એમને ખુશ રાખવા અત્યંત અઘરું કામ હતું, હવે તો લીડરો બિચારા બહુ વ્યાવહારિક થઈ ગયા છે. એક દિવસ એવો આવી રહ્યો છે, કદાચ નિકટના ભવિષ્યમાં, જ્યારે મુંબઈના કોઈ જવાન વ્યાપારીના મોટી ઉંમરે થયેલા ટેણિયા સુપુત્રની બીજી વર્ષગાંઠને દિવસે ગુજરાતની આખી કેબિનેટ હાજર થઈ જશે! ગુજરાતી મિનિસ્ટર ઊડીને મુંબઈ આવી જવાનો રોગચાળો હવે એક ઉપદ્રવ બની ગયો છે. મુંબઈના કેટલાક સ્થાનિક વેપારીઓ, જે પોતાને ગુજરાતી પ્રજાના ફૂલટાઈમ "અગ્રણી સમજે છે, આ નેતાઓની આસપાસ ફૂદડી ફરતાં ફરતાં કોરનિશ બજાવતા રહે છે. વિલ્સ કંપનીની સિગારેટ જાહેરખબરની જેમ બન્ને "મેઈડ ફૉર ઈચ અધર છે! નેતાને વેપારી જોઈએ છે, વેપારીને નેતા જોઈએ છે, પણ આ ખેલ ખતરનાક છે. જે દિવસે માથાભારે નેતા આવશે, વેપારીની હાલત ખસ્તા થઈ જશે. જે.આર.ડી.ટાટા ફોન લઈને ગમે ત્યારે સીધા દેશના પ્રધાનમંત્રી સાથે વાત કરી શકે એ કક્ષાના અને કાબેલિયત ધરાવતા હતા. એમને ક્યારેય કોઈએ કોઈ જાહેર સમારોહમાં જોયા હતા? રતન ટાટા ક્યારેય ફોટા પડાવવા આવે છે? ધીરૂભાઈ અંબાણી શરૂમાં આવતા હતા, પછી? મોટા ઉદ્યોગપતિઓ હિન્દુસ્તાનમાં ડઝનોને હિસાબે છે પણ એ હંમેશાં પાર્શ્ર્વભૂમિમાં રહે છે, ક્યારેય મંચની હેડલાઈટો કે ફોકસમાં આવતા નથી. આપણે જેમને જોઈએ છીએ એ લેભાગુ, ફૂટકળિયા સટોડિયા અને ટ્રેડરો છે. વેપારી માટે ફોકસથી દૂર રહેવું એ સલામત પૉલિસી છે. આઝાદી પહેલા જવાહરલાલ નહેરુ એક ખાનગી પ્લેનમાં ફરતાં એ રામકૃષ્ણ દાલમિયાએ એમને આપ્યું હતું. એક વાર દાલમિયા બોલી ગયા, નહેરુને તો હું ફેરવું છું, એ તો મારા હવાઈજહાજમાં ઊડે છે વગેરે વગેરે. જિંદગીનાં ૧૩ વર્ષો બ્રિટિશ જેલોમાં ગુજારનાર કરોડપતિના બેટા જવાહરલાલની આંખ ફાટી ગઈ. એમણે દાલમિયાને તારાજ કરી નાખ્યા! એ વખતે દાલમિયાએ અંગ્રેજ માલિકો પાસેથી "ટાઈમ્સ ઑફ ઈન્ડિયા ખરીદ્યું હતું એટલે તૈશમાં હતા. ઘનશ્યામદાસ બિડલા હિન્દુસ્તાનના સૌથી ધનિક ઉદ્યોગપતિ હતા અને ગાંધીજી માટે એમને અખૂટ આદર હતો. એમણે સ્વયં "બાપુ નામની ગાંધીજીની જીવની લખી છે, જે સપ્ટેમ્બર ૧૯૪૧માં પ્રકટ થઈ હતી. વેપારી અને લીડર કેવી રીતે સહઅસ્તિત્વ કરી શકે છે એનું સૌથી જ્વલંત પ્રમાણ ગાંધીજી અને બિડલાનો સંબંધ છે. ગાંધીજી બિડલાને એમના પુત્ર ગણતા. ૧૯૫૬માં બી.બી.સી.એ ગાંધીજી વિશે ચાર રેડિયો કાર્યક્રમો પ્રસારિત કર્યા હતા જેમાં બિડલાએ પણ કહ્યું છે: "....સારા કામ માટે મેં ગાંધીજીને ક્યારેય ના પાડી નથી. ઈશ્ર્વરનો આભાર કે મારે કયારેય ગાંધીજીને ના પાડવી પડી નથી. ઘણીવાર એમણે મને નાનામાં નાનો હિસાબ બતાવવાની કોશિશ કરી છે પણ મને કયારેય એ બધામાં રસ ન હતો! ગાંધીજીની હત્યા પહેલા બિડલાએ ગાંધીજીને કહ્યું "આટલી બધી સશસ્ત્ર પુલિસ તમારી રક્ષા કરે છે એ ખોટું છે. ગાંધીજીએ મને કહ્યું, મને કેમ કહો છો? સરદાર પટેલને કહો, એ ગૃહમંત્રાલય સંભાળે છે. મેં સરદારને કહ્યું, એમણે મને ધમકાવી નાખ્યો, આ તમારો વિભાગ નથી, અમે એવું જોખમ ન લઈ શકીએ!.... અમે તો બિડલા હાઉસમાં પ્રવેશ કરનાર દરેકની તપાસ કરવા માગીએ છીએ. પણ ગાંધીજીએ આ બંધ કરાવ્યું છે. અને બિડલા કહે છે, જે માણસે ખૂન કર્યું એની ક્યારેય તપાસ કરવામાં આવી ન હતી. ગાંધીએ બિડલા હાઉસમાં દેહત્યાગ કર્યો હતો. "બાપુ પુસ્તકમાં બિડલાએ ૧૯૩૩ના મેમાં ગાંધીજીએ હરિજનોના પ્રશ્ર્નો પર ૨૧ દિવસના ઉપવાસ કર્યા અને ડૉ. આંબેડકર સાથે જે ઘટનાઓ ઘટી એનું સવિસ્તર વર્ણન કર્યું છે. બિડલા માત્ર એક વેપારી ન હતા, દૂત હતા, સાંધિવિગ્રહક હતા. બિડલા આંબેડકરને મળતા હતા, એ એને મહાદેવ દેસાઈ વાઈસરૉયને દિલ્હીમાં મળતા રહે એ કામ ગાંધીજીએ સોંપ્યું હતું. ગાંધી-ઈરવીન કરાર વખતે પણ બિડલા દિલ્હીમાં ગાંધીજીની સાથે હતા, વાઈસરૉયને મળવા જતા હતા. લગ્નમાં પેટ્રોમેક્ષની બત્તી ઉપાડીને ચાલતા, દિવસના ૨૦ રૂપિયા રોજીવાળા, દહાડિયા જેમ બમ્બૈય્યા ગુજરાતી વેપારીઓને સમજ નહીં પડે કે, બિડલા એક વેપારી, ગાંધીજીના દૂત તરીકે એ ૧૯૩૦ના શકવર્તી દશકમાં વાઈસરૉયને અને ડૉ. આંબેડકરને મળતા હતા, રાજાજી અને સર તેજબહાદુર સપ્રુ જેવા સાથે ચર્ચા કરતા હતા! મુંબઈના ગુજરાતી વેપારીઓ બિચારા હપ્તો આપનાર દુકાનદારો જેવા ભીરુ છે, ગમે તેવો નાનકડો સડકછાપ સ્થાનિક નેતા પણ એમની પાસેથી રૂપિયા ઉઘરાવી શકે છે! ગુજરાતી વેપારીએ જિંદગીમાં બીજું કરવાનું પણ શું હોય છે?

પુસ્તક, પત્ર અને લક્ષ્મી: પ્રચલિત શબ્દોના અપ્રચલિત અર્થ

ગુડ મોર્નિંગ - સૌરભ શાહ

અમદાવાદના એક મિત્રે મારા કોઈ પુસ્તકમાં ‘મેલ કરવત મોચીના મોચી’ રૂઢિપ્રયોગ વાંચ્યો. મુંબઈ છોડીને જવું તો બીજે ક્યાં પરમેનન્ટ રહેવા જવું એ વિશેનો એક નિબંધ વીસેક વરસ પહેલાં લખ્યો હતો અને છેલ્લે તારણ કાઢેલું કે મુંબઈ જ બેસ્ટ છે, મેલ કરવત મોચીના મોચી.

આ રૂઢિપ્રયોગ કે કહેવત પાછળની વાર્તા ફેસિનેટિંગ છે પણ એ અહીં રજૂ કરવાનો આશય નથી. અમદાવાદના મિત્રનું કહેવું હતું કે કેટલા વખતે આ રૂઢિપ્રયોગ વાંચ્યો, હવે તો કોઈ લખવા- બોલવામાં ‘મેલ કરવત મોચીના મોચી’ વાપરતું જ નથી.

જૂના શબ્દોના નવા અર્થ શોધવા અને નવા શબ્દોને કૉંઈન કરવા એક ફેસિનેટિંગ કામ છે. પ્રચલિત શબ્દોના ઓછા જાણીતા અર્થ શોધવાની પણ મઝા આવે. અને ઓછા જાણીતા શબ્દોના રોજવપરાશમાં કામ લાગે એવા એવા અર્થ શોધવાની પણ એક ઔર મઝા છે. નવા શબ્દો અને નવા અર્થોની સાથે નવી દુનિયાઓ ઊઘડતી હોય છે. વચ્ચે એક લેખ માટે ‘પ્રવાસ’ શબ્દ વિશે સંશોધન કરતાં ખબર પડી કે પ્રવાસી એટલે માત્ર મુસાફર નહીં, પ્રવાસીના બીજા પણ બે અર્થ છે: પ્રવાસી એટલે ગેરહાજર વ્યક્તિ. પ્રવાસીનો વધુ એક અર્થ થાય છે: એક જાતનું ઉમદા પ્રાણી જે જૂની અને નવી બંને દુનિયામાં વસે છે. આ બીજો અર્થ જરા ન સમજાય એવો છે અને સમજાઈ જાય તો ઘણો મોટો અર્થબોધ એમાંથી ઉદભવે  એમ છે.

થોડાક લુપ્ત થઈ ગયેલા શબ્દપ્રયોગો અને રૂઢિપ્રયોગો વિશે વાત કરીએ, સાથોસાથ જાણીતા હોય પણ એના સૂચિતાર્થો ખોવાઈ ગયા હોય એવા શબ્દપ્રયોગોનું પણ તળ તપાસીએ. ઉદાહરણ તરીકે: ‘દોઢ ડાહ્યો’. બોલચાલમાં ખૂબ વપરાતા આ રૂઢિપ્રયોગમાંનું વધારાનું પચાસ ટકા ડહાપણ ક્યાંથી આવ્યું? દોઢ ડાહ્યાનો અર્થ આ છે: જે પોતાનું ડહાપણ આખું માને અને બીજાનું અડધું માને તથા તે બંનેનું મળીને થયેલું દોઢ ડહાપણ પોતાના એકલામાં જ છે એમ માને તે દોઢ ડાહ્યો કહેવાય. આ અર્થ મને ૧૮૯૮ની સાલમાં પ્રગટ થયેલા ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટીના એક ગ્રંથમાંથી મળ્યો. આમ, માત્ર પોતાને વધુ પડતો શાણો સમજનાર નહીં, પણ સાથોસાથ બીજાને મૂરખ ગણતો માણસ દોઢ ડાહ્યો.

‘તોબરો ચડાવવો’ શબ્દપ્રયોગ કોઈએ રીસમાં મોઢું ચડાવ્યું હોય ત્યારે વપરાય છે, પણ એનું મૂળ ક્યાં? ઘોડાને તોબરો ચઢાવવામાં આવે ત્યારે એનું મોં ફૂલેલું હોય એવું લાગતું હોય છે. તોબરો એટલે ઘોડાને ચંદી ખવડાવવાની ચામડાની કોથળી. ભાંગવાડીમાં દેશી નાટક સમાજનું એક નાટક ‘સદગુણી  વહુ’ બહુ ચાલ્યું હતું. નાટકનું એક ગીત એ જમાનામાં બહુ પૉપ્યુલર હતું: "ધન વિના ઘરેણાં તે શેનાં, નારીને તો જોઈએ છે ઘરેણાં; કહું ના તો ઝટ તોબરો ચઢે, માટે ‘થશે થશે’ કહું મોઢે.

‘એંચણિયો’ શબ્દ તમે સાંભળ્યો છે? એનો ઉચ્ચાર ‘એંચણિયો’ થાય. એંચણિયો એટલે પતંગનો પેચ લાગે ત્યારે ખેલદિલીથી રીતસર પેચ-પેચ રમવાને બદલે બીજાની પતંગ ખેંચી પાડવાની જેને ટેવ હોય તે. સમાજમાં કેટલા બધા એંચણિયા તમારી આસપાસ જોયા હશે, અત્યારે એમાંથી કોનું નામ તમને યાદ આવે છે!

‘ધમ ધોકા ને ચાપુ ચણા’ રૂઢિપ્રયોગ તો હવે વાંચવામાંય નથી આવતો. ધમ ધોકો ને ચાપુ ચણા આપ્યા સિવાય એ પાંસરો નથી થવાનો એવું વાક્ય બોલાય. એટલે કે ધમ દઈને ધોકો મારવાનો અને રડે એટલે ચાપુ ચણા આપીને ખુશ કરી દેવાનો. કોઈ વહાલું વાંકું ચાલતું હોય ત્યારે એને સીધું કરવાના ઉદ્દેશમાં પણ મજાકમાં આવું બોલાય.

એક જમાનામાં ‘દ્વારકાની છાપ’ એવો શબ્દોપ્રયોગ બહુ વપરાતો. કોઈની કીર્તિ કે એકાદા સારા કામની નિશાનીનો ઉલ્લેખ કરવો હોય ત્યારે ખાસ. આ દ્વારકાની છાપ ક્યાંથી આવી? એક જમાનામાં દૂર દૂરના પ્રાંતના લોકો દ્વારકા જઈને ત્યાં નાહીને ડૅરામાં જઈ હાથ પર છાપ લેતા. છાપ મારવાના છાપા લોઢાના રહેતા અને એ છાપા પર શંખ, ચક્ર, પદ્મ એવા આકાર કોતરેલા રહેતા એને તપાવીને હાથ પર પાડે એટલે જે ડામ પડે તે કદી ભૂંસાય નહીં, આજના ટૅટુનું રસ્ટિક સ્વરૂપ. વૈરાગી લોકો આવી છાપ બહુ લેતા, એવું બતાવવાને કે અમે દ્વારકા જઈ આવ્યા છીએ.

પુસ્તકનો એક પ્રચલિત અર્થ સૌને ખબર છે કે ચોપડી કે ગ્રંથ. પુસ્તકનો બીજો અર્થ આ છે. ઘોડા પર સાજ-સામાન નાખ્યા પછી એનો પાછલો ભાગ ઉઘાડો રહે છે તે પૂંછડા સુધીના ભાગને પુસ્તક કહે છે. પુસ્તકનો અન્ય એક અર્થ છે: સ્થાયી નિવાસ.

પત્ર એટલે કાગળ અથવા પુસ્તકનું પાનું. એ તો ખરું જ, પણ પત્ર એટલે તલવારની ધાર પણ થાય. પત્ર એટલે પક્ષી પણ થાય અને પત્ર એટલે રથ, ઘોડો કે ઊંટ જેવું વાહન પણ થાય. કાલ ઊઠીને તમારે ત્યાં કોઈ કુરિયરવાળો આવીને કહે કે એક પત્રની ડિલિવરી કરવા આવ્યો છું તો પહેલાં ચેક કરી લેવાનું કે એ લેટર લઈને આવ્યો છે, બર્ડ લઈને આવ્યો છે કે પછી ઊંટની ડિલિવરી કરવા આવ્યો છે.

પ્રામાણિક એટલે ઈમાનદાર એ તો ખરું. પ્રામાણિક એટલે વેપારીઓનો આગેવાન પણ થાય. પ્રામાણિક એટલે મર્યાદા જાણનાર, વિદ્વાન, માનનીય, સભાને લાયક એવા કુલ એકવીસ અર્થ છે આ શબ્દના. પ્રામાણિકતા અને લક્ષ્મી વ્યવહારમાં કદાચ એક સાથે ન બેસતાં હોય પણ અહીં વ્યવહારની વાત નથી થતી. લક્ષ્મી એટલે નાણું એ તો ગરીબોને પણ ખબર છે. ચંદ્રની અગિયારમી કળાને લક્ષ્મી કહે છે. લક્ષ્મીનો એક અર્થ છે: પીડા, દુ:ખ, (બોલો, હજુય લક્ષ્મીપતિ થવું છે તમારે?)

મધુરનો પ્રચલિત અર્થ સૌને ખબર છે. લોઢાને પણ મધુર કહે છે અને મધુરનો એક વધારાનો અર્થ છે- વિષ, ઝેર. મધુ- રજની વિશે ટિપ્પણ કરવી હવે નકામી છે. માથું શબ્દ સાથે જોડાયેલા કેટલા રૂઢિપ્રયોગો ગુજરાતીમાં હશે? ડઝન? બે ડઝન? પોણા બસો કરતાં વધુ રૂઢિપ્રયોગોમાં આ શબ્દે માથું માર્યું છે. આવક કરતાં ખર્ચ વધારે હોય ત્યારે માથા કરતાં મણિયો મોટો કહેવાય. માથે હાથ દેવો અને માથે હાથ ફેરવવો- બે લગભગ સરખી લાગતી ક્રિયાઓના અર્થ સાવ જુદા છે. માથે હાથ દેવો એટલે આશાભંગ થવું, નિરાશા કે ખેદનો ભાવ એમાં છે. માથે હાથ ફેરવવો એટલે પોતાનો સ્વભાવ કે ગુણ બીજાને આપવો. માથે હાથ ફેરવવાનો એક અર્થ છેતરવું એવો પણ થાય. જોકે, આ બેઉ રૂઢિપ્રયોગોનો એક સમાન અર્થ આશ્વાસન  આપવાનો પણ થાય છે. માથે સંસ્કાર કરવા એટલે? ના, જવાબ નહીં આપતા. ખોટા પડશો. માથે સંસ્કાર કરવા એટલે અનેક પ્રકારે વિતાડવું, કોઈને ખૂબ દુખી કરવું? માથે માથું ન હોવું એટલે? કામનો અતિશય બોજો હોવો.

અને છેલ્લે. આ લખનારના નામનો અર્થ? પ્રચલિત અર્થ છે- સુગંધ, સુવાસ કે ખુશ્બૂ અથવા તો અંગ્રેજીમાં જેને ફ્રેગ્રન્સ કહે તે. પણ જે પ્રચલિત નથી એવો એક સંસ્કૃત અર્થ છે- અગ્નિ. યજ્ઞનો અગ્નિ અથવા સમિધનો અગ્નિ.

નાઈસ ને? ફાયર ઍન્ડ ફ્રેગ્રન્સ!

ગુજરાતી ભાષાને લેખકો કે સાહિત્યકારો કે સારસ્વતો કરતાં પ્રજા વધારે સમૃદ્ધ કરે છે. સ્વામી આનંદે પોતાના શ્રવણ - લેખન - વાચન દરમ્યાન નજરમાં આવેલા યુનિક શબ્દો, રૂઢિપ્રયોગો, કહેવતો, ઓઠાં-ઉખાણાં વગેરેનો સંગ્રહ એક પુસ્તકમાં ગ્રંથસ્થ કરવાનો ઈરાદો રાખ્યો હતો, પરંતુ એમાંથી માત્ર શબ્દોને અને થોડાક રૂઢિપ્રયોગોને જ તેઓ ‘જૂની મૂડી’ નામના પુસ્તકરૂપે પ્રગટ કરી શક્યા હતા. સ્વામી આનંદ માનતા કે ભાષા ધરતી પરનો વીરડો છે અને જનવાણી અર્થાત્ લોકજુબાન એની અખૂટ સરવાણી છે. એ કહેતાં: પાણીના વીરડાને વાડકી કે છાલિયાથી ઉલેચ્યે જાઓ અને સો બેડાં પાણી ભરી લ્યો. ન ઉલેચો તો વીરડાનું પાણી એક ઘડા જેટલું જ રહેશે, ઉલેચાતું રહેશે તો વધુ ને વધુ ઘડા મળતા રહેશે. વાડકી - છાલિયાથી એને ઉલેચવાની પ્રક્રિયા પણ જનવાણી જ છે.

એનાથી રોજેરોજ ઉલેચાયા વગર વીરડો મેલો અને બંધિયાર બની જશે. ભાષારૂપી વીરડાનું પાણી જનવાણીને વાટકે ચડે ત્યારે જ એ ફિલ્ટર અને ક્લોરિનેટ થઈને પ્રજાના વપરાશ માટે નરવું થયું ગણાય.

શુદ્ધ ગુજરાતી ભાષા એ એક અલગ જ ચીજ છે. ભાષા અનેક રીતે બોલાતી હોય છે. તે બોલી છે. ‘શું ચાલે છે?’ એવું કોઈ પૂછે ત્યારે ‘શું’ શબ્દમાં સિસોટી વાગે તો સમજી લેવાનું કે પૂછનાર વ્યક્તિ નાગર છે, એવી જાણીતી માન્યતા છે, સાચી છે. નાગરોની બોલીમાં તમને ડી.ડી.ટી. છાંટીને શુદ્ધ કરેલી ગુજરાતી ભાષા સાંભળવા મળે એવું કહેવાતું આવ્યું છે. ગુજરાતમાં જે જમાનામાં શિક્ષણ સીમિત હતું તે ૭૫-૧૦૦ વર્ષ પહેલાંના જમાનામાં પણ સભ્ય - સંસ્કારી નાગરોને અન્ય વર્ગના લોકોથી અલગ તારવી શકાતા તે એમની શુદ્ધ બોલીને કારણે. ત્રણ દાયકા પહેલાંના જમાનામાં મુંબઈના ગુજરાતીઓમાં એવું મનાતું કે કેમ્પ્સ કોર્નર (અથવા ગોવાલિયા ટેન્કવાળી) ન્યુ ઈરા સ્કૂલના વિદ્યાર્થીઓને તમે એમના ગુજરાતીના ઉચ્ચારોને લીધે સહેલાઈથી અલગ તારવી શકો.

સ્વામી આનંદની ‘જૂની મૂડી’ ખરેખર સંઘરી રાખવા જેવી છે. ‘અક્તો’ એટલે કામે ન ચડવાનો દિવસ. ‘અબસાત’ એટલે અબ ઘડી. ‘અંતકાળિયો ચોળવો’ રૂઢિપ્રયોગનો અર્થ થાય: માણસ છેલ્લા શ્ર્વાસ લેતો હોય તે ઘડીએ ઘરના લોકો ઘી-ગોળ-લોટ ચોળીને લાડવો કરી મરનારને બંધાવે તે. રૂપરૂપનો અંબાર શબ્દપ્રયોગ હવેના લેખકો નથી કરતા. એને બદલે ચીકની છોકરી કે હૉટ ગર્લ શબ્દો વાપરે છે. પણ પેલો અંબાર એટલે શું? ઢગલો! હાય, મરી ગયા, ઢગલા નીચે દબાઈને!

એક સુરતી રમૂજ છે: કોઈ વસ્તુની જરૂર ન હોય તો અંગ્રેજીમાં એને ‘નૉજટ નેસેસરી’ ન કહેવાય, ‘નૉટ નેહેહરી’ કહેવાય. સુરતની સરકારી શાળામાં ગુજરાતી કક્કો શિખવાડતા હુરટી શિક્ષકજી કહેતા હોય છે: ‘ટ’ ટલવારનો ‘ટ’ નહીં, ‘ટ’ ટટ્ટુનો ‘ટ’!

ભાષાવિદ્ ડૉ. ટી. એન. દવેએ ગુજરાતની મુખ્ય બોલીઓ વિશે સંશોધન કરીને કહ્યું છે કે

ઉત્તર ગુજરાતની ભાષા ઘણે અંશે મારવાડીની અસર દર્શાવે છે, જ્યારે ચરોતરના લોકો કદાચ ભીલ પ્રજા અને બીજા મૂળના વતનીઓ સાથે ગાઢ સંપર્કમાં હતા જેને કારણે ચરોતરની બોલીમાં મૂળ બોલીઓનાં તત્ત્વો મોટા પ્રમાણમાં ભળેલાં છે. ગુજરાતની ભાષાનું પ્રાચીનતમ સ્વરૂપ કદાચ સૌરાષ્ટ્રમાંથી મળી આવે, કારણ કે સૌરાષ્ટ્ર (એક જમાનામાં) દ્વીપકલ્પ હોવાથી અને જમીન સાથે માત્ર એક જ રસ્તાથી સંકળાયેલું હોવાથી ત્યાંની બોલીએ ઘણાં જૂનાં રૂપોને સાચવી રાખ્યાં છે.

‘આઢવું’ એટલે ચરાવવા નીકળવું, ક્યાંક જવા નીકળવાનો પ્લાન કરવો કે ચર્ચવો. ઉદાહરણ તરીકે: કહો ત્યારે, કેણી મેર આઢશું? ‘ઈંડું’ એટલે દેવદેરાંના શિખરો પર મૂકાતો સોનાનો અથવા સાદો અણીદાર કળશ. ‘ઉકરડી’ એટલે દીકરી અને ‘ઊભડિયો’ એટલે રોજિંદી મજૂરી પર કામ કરનાર.

જામનગર, ગોંડલ, ધ્રોળ, રાજકોટ વગેરેના જાડેજાઓ એક સમૂહમાં હાલારમાં ભેગા થયા ત્યારે હાલારની જૂની ભાષા કચ્છથી આવેલી જાડેજા બોલીથી છવાઈ ગઈ હતી.

આ બોલીના સ્વરભાર, સૂર અને વાક્યખંડો સૌરાષ્ટ્રની બીજી બોલીઓના સમૂહમાંથી સહેલાઈથી જુદા તારવી શકાય એવું ડૉ. ટી. એન. દવેનું સંશોધન કહે છે. એમણે આપેલાં સૌરાષ્ટ્રની પાંચ પ્રાદેશિક બોલીઓનાં લક્ષણો વિશેનાં ઉદાહરણો જુઓ. કૌંસમાં શિષ્ટ ગુજરાતીનો શબ્દ છે, કૌંસ બહારનો શબ્દ બોલીમાં વપરાતો શબ્દ છે: ભઈ (ભાઈ), કાચી (કાકી), ચિસકોલી (ખિસકોલી), ઝી (ઘી), સોર (ચોર), શીર (ચીર), સે (છે), હાત (સાત).

બહુવચન કરતી વખતે કેટલાક શબ્દને ઉકારાંત લાગી જાય. બાઈ-બાઈઉં, માણસ-માણહું. ભૂતકાળનો જૂનો કર્મણિ પ્રત્યય બીજા પ્રદેશો કરતાં કાઠિયાવાડમાં વધુ વપરાય: ભરાયો - ભરાણો, લખાયું - લખાણું, ચોરાયું - ચોરાણું. કાઠિયાવાડી પછી ઝાલાવાડી બોલીની વિશિષ્ટતાઓનો વારો આવે છે: ચમ (કેમ), કીધું (કહ્યું), ઓલ્યો (પેલો), સોરી (છોકરી). સોરઠીમાં છોકરીનું સોરીને બદલે સોકરી થાય. હાલારીમાં ‘ત્યાં’નું ‘ઉઆં’ થાય. ગોહિલવાડીમાં સુરતીની જેમ ‘શ’નો ‘હ’ થાય: હાક (શાક), હિયોર (શિહોર).

આ વરસે મારી વોકેબ્યુલરીમાં એક નવો શબ્દ ‘ઉમેરાણો’ - મચકડું. અને એય મુંબઈગરા ગુજરાતી યંગસ્ટર્સની જુબાનમાંથી મળ્યો. વૉટ ઈઝ ધિસ મચકડા?

ભગવદ્ ગોમંડળ કોશના ૬,૮૭૧મા પાને ‘મચકો’ શબ્દના અર્થ આપ્યા. ‘મચકડું’ એ ‘મચકો’નું લાડકું (કે પછી તોછડું, ડિપેન્ડ્સ કે કયા સંદર્ભમાં વપરાય છે). આ ‘મચકો’નો પહેલો અર્થ ગર્વ કે અભિમાન. બીજો અર્થ તરછોડવું કે ત્યાગ અને ત્રીજો અર્થ મસ્ત છે અને એ જ અર્થમાં મેં એ શબ્દ વપરાતાં સાંભળ્યો છે: લહેકો, ચાળો, ઠમકો, ઠણકો, લટકો, છણકો. છણકો એનો પ્રિસાઈસ મીનિંગ થાય. ઘણીવાર યંગસ્ટર્સ કોઈના ‘કાંડ’ કે ‘પરાક્રમો’ને પણ મચકડા તરીકે ઓળખે, ‘નખરાં’ને પણ મચકડા કહે, આપસમાં ચડભડ થાય તેને પણ મચકડાં કહે.

આ ‘મચકો’ શબ્દને ‘અચકો મચકો કારેલી’વાળા ગીત સાથે કોઈ નિસ્બત હશે? ભગવદ્ ગોમંડળમાં ‘મચકો’ના ત્રીજા અર્થમાં છેલ્લે વિવરણ છે: ‘અચકવું અને વળી લટકો કરી પગ તથા અંગ મરડીને ચાલવું તે, છણકો કરીને હાલવું તે’. ભગવદ્ ગોમંડળની ‘મચકો’વાળી એન્ટ્રીમાં હજુ લખેલું છે કે: ‘પોતાના રૂપના ભાનવાળી રૂપાળી સ્ત્રી બીજી કોઈ લલનાને જુએ ત્યારે જરાક મોં મરડી મગજમાં ઓહો તારું રૂપ! એમ ગર્વવાચક ઉદ્ગાર કાઢે તે મચકો કહેવાય.’

તો અચકવું અને મચકવું પરથી અચકો-મચકો કારેલી ગીત બન્યું હશે. પણ આમાં કારેલી ક્યાંથી વચ્ચે આવી. કદાચ, સ્વીટહાર્ટને લોકબોલીમાં કારેલી કહેતા હશે. ડોન્નો.

સ્વામી આનંદે એકઠી કરેલી ‘જૂની મૂડી’માં ‘બેદ’ એટલે નપાવટ. હીણું, હલકાથી વધુ હલકું. ‘બુટ્ટી’ એટલે ખંધું માણસ અને ‘બુબકો’ એટલે દાટેલો દાબડો અથવા સંઘરેલું ધન. ‘પીમળ’ એટલે પરિમલ અથવા હળવી સુગંધ જેના પરથી બન્યું ‘પીમળવું’. ‘વખાણ’નો એક અર્થ થાય જૈન સાધુનું વ્યાખ્યા કે પ્રવચન (‘વખાણ વાંચવાં’ એટલે પ્રવચન કરવું).

‘ભયો ભયો’ શબ્દપ્રયોગ તમે ઘણીવાર વાપર્યો હશે. આટલું કામ થઈ જાય તો ભયો ભયો. સ્વ. કવિ સુરેશ દલાલે મુંબઈ વિશેના એક ખૂબસુરત કાવ્યમાં ભયો ભયોનાં આવર્તનો બખૂબી વાપર્યા છે. સ્વામી આનંદે આ ભયો ભયોનાં કુળ અને મૂળ શોધી કાઢ્યાં છે.

મંગળવારથી શ્રાદ્ધ પક્ષ શરૂ થઈ જશે. બિહારમાં આવેલા ગયા તીર્થમાં શ્રાદ્ધ સરાવ્યા પછી બધા પિતૃઓ સદાને માટે સ્વર્ગે જઈને વાસ કરે અને ત્યાર પછી તેના વંશજોએ ફરી ક્યારેય એનું શ્રાદ્ધ ન કરવું પડે એવી માન્યતા છે. પંડા કે ગોર શ્રાદ્ધ કરાવીને જાતે દક્ષિણા ન લે પણ જાત્રાળુને મુખ્ય ગોર પાસે મોકલે જે ઊંચે આસને બેઠેલા હોય. દરેક જાત્રાળુ પોતાના ગજા મુજબ દક્ષિણા મૂકી પગે લાગે ત્યારે મુખ્ય ગોર કંકુવાળા થાળમાં હાથ બોળીને જાત્રાળુઓની પીઠે થાપો મારીને ‘જા તેરે પિતર સરગ ભયે’ ન કહે ત્યાં સુધી જાત્રાળુએ કરાવેલું શ્રાદ્ધ પિતૃઓને પહોંચ્યું ન ગણાય. આ અંતિમ વિધિને સંક્ષેપમાં ‘ભયો’ કહે. એ વેળાએ મુખ્ય ગોર અને જાત્રાળુઓ વચ્ચે દક્ષિણા અંગે રકઝક થાય. છેવટે ગરીબ, કષ્ટ વેઠીને આવેલા જાત્રાળુઓ બે હાથ જોડીને કરગરે: ‘દેવતા, અમે ગરીબ છીએ. ભલા થઈને આટલું લઈ લ્યો અને ભયો કરો.’ કામ યથાયોગ્ય રીતે પાર પડ્યાનો સંતોષસૂચક ઉદ્ગાર છે - ભયો ભયો. જે દિવસે કોલમ સાંગોપાંગ પાર ઊતરે એ દિવસે કટારલેખકને ભયો ભયો થઈ જાય.


 

પ્રાયશ્ચિત - અંતરનું પરિવર્તન